هفته نامه آیینه یزد

یادی از درایت، متانت و عزت نفس شادروان
حجت الاسلام والمسلمین محمد علی صدوقی

روزی با چند نفر از دوستان نشسته بودیم یکی از حاضران مطالبی را درباره زندگی مرحوم آیت‌ا... حاج شیخ غلامرضا فقیه خراسانی گفت که تا حدی باور کردن آن سخت بود به او گفتم اگر آنچه افراد مسن، پدران و اجداد ما و ساکنان این شهر و دیار از آن بزرگوار سراغ دارند و شاهد آن بوده یا سینه به سینه نقل می‌کنند یا در کتاب‌های متقن و صحیح نوشته شده است بازگو کنیم اثرگذاری آن بیشتر و نتیجه بخش‌تر خواهد بود. یعنی بیان واقعیت‌های زندگی این عالمان از آن گونه سخن گفتن‌ها مناسب‌تر است. با تندی گفت مثلاً چه باید گفت؟
گفتم: ساده زیستن، خاکی و متواضع بودن، ‌مردمی و خوش برخورد بودن، دل به مال ومنال دنیا نبستن، خشم فرو بردن، چند بار فروختن خانه‌ای که مردم برای زندگی وی مهیا کرده بودند و بین فقرا و نیازمندان تقسیم کردن،‌ بارها دیگران دیده و شنیده‌اند که به اصطلاح «پاکت» شب آخر روضه خوانی به مستمندان عطاکردن، در کنار مردم و همگام با آنان زندگی کردن و تقوی پیشگی وزاهدانه روزگار گذرانیدن و نظایر آنها به مراتب بهتر از بیان سخنانی است که بخواهیم به آن شخصیت ممتاز(چهره‌ای مقدس) بدهیم یعنی نقل واقعیت‌ها به صواب نزدیکتر و پند وعبرتی است برای دیگران. 
به مناسبت فرارسیدن چهلمین روز درگذشت مرحوم حجه الاسلام والمسلمین محمدعلی صدوقی به بعضی از سجایای اخلاقی وی اشاره می‌کنم و رفتارهای نیکویی که از نزدیک شاهد آن بوده‌ام بازگو می‌نمایم با این اعتقاد:«که غیر از 14 معصوم بزرگوار و برگزیده، همه انسان‌ها در معرض خطای فهم و لغزش قدم‌اند و همه امت با همه اختلاف مراتبشان رهرو و تابع‌اند و امامت و پیشوایی مطلق صرفاً از آن برگزیدگان خاص خداوند است. در طول تاریخ نیز علمای شیعه همواره خطاپذیری فهم در فتوای همه فقهای طراز اول را از اصول مسلم و بدیهی دانسته‌اند و احدی برای خود یا دیگری ادعای عصمت از خطا نکرده است»1
لازم به یادآوری است حدود دو سال پیش از پیروزی انقلاب اسلامی ‌ایران آیت‌ا..... شهید شیخ محمد صدوقی عده‌ای از اطرافیان را در جلسه‌ای فرا خواندند و طی اظهاراتی به آنان گوشزد نمودند که در آینده خط مشی ما حرکت در جهت خواسته‌های نائب‌الامام آقا روح ا... خمینی (ره) است. اکثریت حاضران پذیرفتند و از آن به بعد طبق برنامه‌های تنظیمی در جهت پیشرفت نهضت و انقلاب گام برداشتند و حضور آنها در حظیره پایگاه انقلابیون و بیت شهید صدوقی مداوم بود.
چون تا آن زمان عده‌ای به صورت پراکنده اقداماتی علیه دستگاه حکومت پهلوی انجام می‌دادند از قبیل مطالعه کتابهایی که رژیم ستم شاهی آنها را مضره و ممنوعه می‌دانست، ‌پخش اخبار مربوط به زندانیان سیاسی، نشر و توزیع رساله و مناسک حج امام(ره)، پخش اطلاعیه‌ها و جزوه‌هایی که توسط افراد یا گروه‌های سیاسی آن زمان تکثیر و منتشر می‌شد و معمولاً توسط عده‌ای بویژه جوانان و دانشجویان از شهرهای مختلف از جمله قم و تهران و اصفهان به یزد می‌رسید. گرچه آیه ا... شیخ محمد صدوقی از روحانیون بنام و مورد احترام علمای بزرگوار تشیع و مردم یزد و استان‌های هم جوار و از مخالفان دستگاه ستم شاهی بود که سال‌های قبل از پیروزی انقلاب اسلامی ایران در مواقع مختلف بانحاء گوناگون مخالفت خود را با حکومت پهلوی ابراز می‌نموده است.
اواخر سال 1356 به دستور شهید آیت‌ا... صدوقی قرار شد مرحوم حجه الاسلام محمدعلی صدوقی و نگارنده پیرامون تشکیل جامعه معلمان یزد مذاکره کنیم و بدین جهت به شهرستان تفت رفتیم و در باغ یکی از فرهنگیان2 که به رحمت ایزدی پیوسته است چند ساعتی خصوصی بحث و تبادل نظر گردید و از آنجا ایده تاسیس جامعه معلمان یزد پایه‌گذاری شد که پاره‌ای از سوابق آن در کتاب« یاران امام به روایت ساواک شماره 2» و کتاب «مجموعه اطلاعیه‌های شهید صدوقی» درج گردیده است.
از اوائل سال 1357 تا پیروزی انقلاب اسلامی ایران، جامعه معلمان یزد همراه و همگام با دیگر اقشار جامعه و در کنار آن عده از روحانیونی که به نهضت و انقلاب پیوسته بودند با برنامه‌ریزی عده‌ای از فرهنگیان متعهد و معتقد به برچیده شدن رژیم پهلوی و ایجاد جمهوری اسلامی در تنظیم برنامه‌هایی به منظور اعتصاب دانش‌آموزان و معلمان و شرکت در راهپیمایی‌ها و تظاهرات، تعطیل نمودن مدارس شهرهای مختلف استان و تحصن حدود یک ماهه معلمان در اداره کل آموزش و پرورش یزد نقش مهمی ایفا نمود.
در این بخش موضوعی که نگارنده با آن برخورد کرده یا به بعضی از مواردی که از نزدیک شاهد آنها بوده‌ام و نشانگر پایداری و صداقت و عزت نفس و تواضع مرحوم صدوقی است به استحضار خوانندگان می‌رسد.
سه سال پیش با شکایت یکی از مقامات دادسرا در پی درج مقاله‌ای در این هفته نامه به دادگاه احضار شدم به دنبال اعتراضی که به عمل آوردم دیوانعالی کشور حکم بر برائت نویسنده این سطور داد و حکم صادره از سوی دادگاه یزد را «نقض بلا ارجاع» اعلام نمود.
در مدت حدود یکسال و نیم که این ماجرا ادامه داشت در یکی از جلسات برای چندمین بار گفتند من به یکی از مقامات قضایی گفتم: مقاله را خوانده‌ام و به نظر من اشکال حقوقی ندارد پاسخ دادم حاجی آقا مهم نیست، الخیر فی ماوقع و. . .
-مرحوم صدوقی علاوه بر اداره و سرپرستی بنیاد صدوق و بیمارستان سیدالشهداء(ع) برای دیگر اقشار به تناسب خدمت می‌کرد فرهنگیان را ارج می‌گذاشت و در مجموع مساعدت‌های فراوانی در زمینه‌های رفاهی، درمانی و اعطای تسهیلات به جامعه معلمان می‌نمود.
نه تنها شرکت شادروان محمدعلی صدوقی در جلسات متعدد و مختلف روضه خوانی، یاد بودها، همایش‌ها، مراسم شادی، عزاداری و سوگواری مردم و همگامی آن مرحوم با خانواده معظم شاهد که خود افتحار عضویت در این خاندان را داشت زبان زد خاص و عام بود شنیدن حرف و درد دل مردم، گوش فرا دادن و به سخن معترضان و منتقدان و یا مطالعه نشریاتی که گاه علیه وی می‌نوشتند عکس‌العملی آمیخته با تندی و عصبانیت از خود نشان نمی‌داد و با متانت و علو طبع رفتاری توام با احترام داشت و بدین لحاظ بود که ساکنان استان اعم از مسلمان و غیرمسلمان تشییع باشکوهی از ایشان به عمل آوردند و با شرکت در مراسم و جلسات ترحیم، سوم و هفتم در تهران،  قم و یزد حضور گسترده خود را به نمایش گذاشتند که تنها گزیده‌هایی از آن مراسم به یاد ماندنی از صدا و سیما پخش گردید.
سال گذشته پس از انجام عمل جراحی در مشهد مقدس و بازگشت به یزد با عده‌ای از مدیران مسئول نشریات به دیدن ایشان رفتیم. بارها خداوند را شکرگزاری کرد از تک تک حاضران به نام احوالپرسی نمود با دقت به حرف‌های 4-3 نفر از مدیران نشریات و خبرگزاریها که مطالبی پیرامون موقعیت شهر واستان گفتند گوش فرا داد و به مناسبت و درخور به گفته‌ها و مطالب مطروحه پاسخ داد هنگامی که گفته شد حاجی آقا! شکر خدا را که عمل جراحی موفقیت‌آمیز بود و سلامت خود را باز یافتید. با خنده و تبسم گفتند: فلانی گرچه آن طور که بعضی از مخالفان می‌خواستند نشدم و آنگونه هم که دوستان می‌خواهند الان نیستم اما به خواست و مشیت پروردگار راضی و شاکرم.
-نکته‌ای که نشان از درایت و تواضع و عزت نفس وی داشت جلسه‌ای بود که تعداد زیادی از مسئولان اجرایی، اداری، امنیتی، فعالان سیاسی، فرهنگیان، دانشجویان و روحانیون برای اعلام حمایت از خاندان صدوقی و خاتمی گرد هم آمده بودند.
چون در یکی از سایت‌ها طی درج مقالاتی به این دو خاندان روحانی و پیشرو در انقلاب و مورد احترام عموم مردم متعهد و مسلمان و سخت کوش یزد اهانت شده بود. وقتی حجت الاسلام محمدعلی صدوقی در دفترش پشت تریبون قرار گرفت همگان شاهد بودند نه با کنایه و اشاره و نه با صراحت هیچ‌گونه اشاره‌ای به نویسنده یا احیاناً دیگر عاملان این رویداد نکرد تنها اظهار و اعلام تشکر و سپاسگزاری از مردم بود و نصیحت و تذکر برای حفظ نظام، انقلاب، روحانیت و حرکت در خط ولایت.
همین راه و روش و واکنش وی بود نسبت به کسانیکه گوشه‌ای از در دفتر صدوقی بزرگ را به آتش کشیدند به آرامگاه سومین شهید محراب ومرحوم آیت ا... سید روح ا... خاتمی اهانت کردند و یا در روز روشن در بعضی از راهپیمایی‌ها علیه ایشان و کارکنان دفترش شعار دادند. برخورد وی در همه این پیش آمدها نشان از درایت، کفایت، متانت و در یک کلام پختگی و مردمی بودن او داشت.
مکرر به مناسبت در خطبه‌های نماز جمعه مسئولان اجرایی را به رسیدگی به مشکلات مردم سفارش می‌کرد همیشه از آماده کردن محل پارک برای وسایل نقلیه نمازگزاران تا طرح مسائلی پیرامون حل نابسامانیها و رسیدگی به زندگی مردم مستضعف و عنایت و توجه به وضعیت جوانان و رسیدگی به امور فرهنگی، عمرانی، به ویژه آبرسانی به یزد و اظهار نگرانی از گرانی اجناس و بیکاری موجود در جامعه و ایجاد محیطی امن و عاری از ناهنجاریها و بداخلاقی‌ها سخن می‌گفت:
در چند سال اخیر با صداقت و صراحت حتی در جلسات عمومی از اینکه در مسائل استان با وی آن طور که شایسته بود مشورت نمی‌شد یا در انتخاب مسئولان نظر وی را نمی‌خواستند صادقانه موضوع را مطرح می‌کرد، اما در عوض در هر جلسه‌ای که حضور می‌یافت با نهایت دقت نکات مهم، دقیق و مورد نیاز را به مخاطبان گوشزد می‌کرد و در خواستش همان رعایت خط اعتدال و جلوگیری از ناهنجاریها و دوری از افراط و تفریط و حرکت در مسیر صحیح انقلاب بود موعظه و تذکرات آن مرحوم حکایت از این امر داشت.
به یاد آشنایی چهل ساله، یاد و خاطره شادروان حجه‌الاسلام والمسلمین محمدعلی صدوقی و پدر بزرگوارش سومین شهید محراب و روحانی و عالم روشنفکر آیه ا... روح ا... خاتمی را گرامی می‌دارم و علو درجات آنها را از ایزد غفار و منان خواستارم.
در پایان این مقال لازم می‌دانم از دوستی‌ها و محبت‌ها و مراحم بی‌شائبه دو خاندان بزرگ صدوقی و خاتمی به اشاره‌ای اکتفا کنم و بیان این ابیات از حافظ را زینت بخش این سلسله از بحث‌ها قرار دهم خداوند بزرگ بر عزت آنان در دنیا و آخرت بیفزاید.

ترسم که اشک در غم ما پرده در شود
زین راز سر به مهر به عالم سمر شود
گویند سنگ لعل شود در مقام صبر
آری شود و لیک به خون جگر شود 3

مدیر مسئول

پی‌نوشت‌ها:
1-فرازی از پیام آیه ا... موسوی اردبیلی به مناسبت فرا رسیدن ماه مبارک رمضان1342 ه ‌ق
2- مرحوم «علی کولار» فرهنگی خلیق و مهمان دوست شاغل در اداره آموزش و پرورش تفت
3- دیوان غزلیات خواجه حافظ شیرازی صفحه 406 به کوشش دکتر خلیل خطیب رهبر