هفته نامه آیینه یزد

توضیحی به اختصار درباره جایگاه رفیع خطیبان جمعه

حضرت محمد مصطفی(ص) برای ابلاغ رسالت خویش و بیان افکار و اندیشه‌های ناب خود که متکی بر وحی بود و باید به گوش مسلمانان می‌رسید و بر جان‌ها و دلهایشان می‌نشست و آنان را به بندگی خداوند وامی‌داشت نیازمند یک رسانه بود. لذا به دستور شخص پیامبر(ص) مسلمانان در روزهای جمعه در اجتماعی عظیم گرد هم می‌آمدند تا آنچه را که سعادت دنیا و آخرتشان در گرو درک و دریافت آن حقایق بود به درستی بشنوند و بفهمند. این وسیله بی‌نظیر و رسانه بی‌بدیل نماز جمعه بود.
پیامبر عالیقدر اسلام دستور داد: مسلمانان در مسجد مدینه حضور یابند و برای شنیدن سخنان حیات بخش او با گوش جان توجه و دقت کنند و نماز را با همه اهمیت و جایگاه رفیع و خطیری که دارد از چهار رکعت به دو رکعت تقلیل داد و این یعنی کسانیکه در این منزلت قرار می‌گیرند و خطیب جمعه می‌شوند باید بدانند در رفعت جایگاه و ابلاغ پیام، جانشین چه کسی هستند؟ چه سخنی می‌گویند؟ ذهن و زبان و اندیشه و ادراکشان باید چه پیامی را به مخاطب القا کند؟
شهید آیت ا... مرتضی مطهری پیرامون نماز و خطیب جمعه می‌نویسد:
«نماز جمعه باید به جای چهار رکعت، دو رکعت خوانده شود، احادیث و اخبار زیادی وارد شده و از مسلمات می‌باشد که دو رکعت از این نماز به جای دو خطبه قرار داده شده است...
امیرالمومنین علی (ع) می‌فرماید: خطبه، نماز است مادام که امام خطبه می‌خواند و مردم گوش می‌دهند. حاضران باید سکوت کنند، حرف خطیب را گوش بدهند تا خطیب از کرسی خطبه‌ها پایین نیامده مثل این است که همه در حال نماز می‌باشند. البته با تفاوتی از قبیل این که روبه قبله نشستن ولااقل روبه قبله بودن خود امام که خطبه می‌خواند در اینجا واجب نیست. این دوخطابه‌ای که در آنجا فرض و واجب است به جای دو رکعت نماز ظهر می‌باشد...
در آن خطابه‌ها و سخنرانی‌ها چه حرفهایی باید زده شود؟ اول حمد و ثنای الهی، دوم درود بر خاتم‌الانبیاء(ص) و ائمه دین(ع) سوم موعظه و یک سلسله مطالب لازم... دیگر آنکه آنچه در آفاق دوردست از قضایای خوب و بد به حال مسلمین می‌گذرد به مردم بگوید و به اطلاع آنها برساند...» 1
خطیب جمعه ضمن بیان مواعظ و سخنانش خود و حاضران را به تقوی و پرهیز کاری دعوت می‌نماید:
«تقوی در واقع نقش ترمز نیرومندی را دارد که ماشین وجود انسان را در پرتگاه‌ها حفظ و از تندروی‌های خطرناک، باز می‌دارد...
در احادیث اسلامی و همچنین کلمات دانشمندان تشبیهات فراوانی برای تجسم حالت تقوی بیان شده است.
بعضی تقوا را به حالت کسی تشبیه کرده‌اند که از یک سرزمین پر از خار عبور می‌کند، سعی دارد دامن خود را کاملا برچیند و با احتیاط گام بردارد، مبادا نوک خاری در پایش بنشیند، و یا دامنش را بگیرد... تقوا این نیست که انسان انزوا و گوشه گیری انتخاب کند، بلکه باید در دل اجتماع باشد... باید توجه داشت که تقوا دارای شاخه‌ها و شعبی است... مانند تقوای مالی، سیاسی، اجتماعی، و...»2
«ای بندگان خدا بدانید که تقوا، دژی محکم و شکست ناپذیر است... از روزی بترسید که اعمال و رفتار انسان وارسی می‌شود روزی که پر از تشویش و اضطراب است و کودکان درآن روز پیر می‌گردند. ای بندگان خدا بدانید که نگهبانانی بر شما گماشته‌اند و دیده بان‌هایی از پیکرتان برگزیده و حافظان راستگوئی که اعمال شما را حفظ می‌کنند و شماره نفس‌های شما را می‌شمارند...
همانا تقوی، ترس از خدا، کلید هر در بسته و ذخیره رستاخیز و عامل آزادگی از هر گونه بردگی و نجات از هر گونه هلاکت است. در پرتو پرهیزکاری، تلاشگران پیروز، و پروا کنندگان از گناه رستگار و به هر آرزویی می‌توانند ‌رسید.» 3
حضرت علی (ع) می‌فرماید: «از نشانه‌های پرهیزگار این که از سخن زشت دور است... مردم را با لقب‌های زشت نمی‌خواند... و از محدوده حق خارج نمی‌شود.»4
امام خمینی(ره) بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران به مناسبت‌های مختلف درباره وظایف ائمه جمعه و جماعات توصیه‌ها و سفارش‌هایی نموده‌اند که به چند مورد آن اشاره می‌گردد:
«در خطبه نماز جمعه مقدرات مملکت باید بیان بشود؛ مسائل سیاسی که در مملکت جریان باید پیدا کند، مسائل اجتماعی که در مملکت باید جریان پیدا کند، گرفتاری‌های مسلمانها، اختلافات مسلمان‌ها، در آن خطبه‌ها باید طرح بشود و رفع بشود. جنایات امثال محمدرضاخان باید در این خطبه‌های جمعه گفته بشود و انتقاد بشود.
شما در نمازهای جمعه، در جماعات، سایر آقایان در جماعاتشان، مردم را اطمینان بدهند که پیروزی هست برای شما. مردم هم بحمدالله حاضرند در صحنه و مادامی که اینطور انسجام هست بین مردم و گروه‌های مختلف، بین ارتش و مردم، بین روحانیون و ارتش، تا این محفوظ باشد، ایران محفوظ است، هیچ نمی‌شود که کاریش کرد. و من امیدوارم که آقایان جدیت کنند مردم را دعوت به تقوا، دعوت به آرامش، دعوت به توجه به مسائل.» 5
«سیدرضا اکرمی عضو شورای مرکزی جامعه روحانیت مبارز در خصوص ماهیت تریبون نماز جمعه به ایلنا گفت: نمازجمعه یکی از دستاوردهای انقلاب اسلامی و تریبونی است که متعلق به نظام، حکومت و مردم می‌باشد و باید با درایت حداکثر استفاده را از این تریبون برای وحدت، تثبیت انقلاب و رشد جامعه برد. وی افزود: نمازجمعه محلی برای طرح مسائل جناحی و حزبی نیست نماز جمعه متعلق به نظام و مردم است.»
عموم مردم با حضور خود در مراسم عبادی سیاسی نمازجمعه و یا از طریق رسانه‌ها در جریان محتوای خطبه‌های نمازجمعه که در شهرها و مراکز استان‌ها به‌ ویژه تهران ایراد می‌گردد قرار می‌گیرند و پیرامون مطالب و اظهارنظرهای خطیب نماز جمعه بحث و بررسی می‌نمایند. نه تنها در داخل کشور بلکه مکرر در رسانه‌های بیگانه آنرا پخش و منتشر و کلمات و جملات آنرا تفسیر و تجزیه و تحلیل می‌نمایند.
در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران که همگان موظف به رعایت اصول آن می‌باشند آمده است:
«اصل بر برائت است و هیچکس از نظر قانون مجرم شناخته نمی‌شود مگر اینکه جرم او در دادگاه صالح ثابت گردد... هتک حرمت و حیثیت کسی که به حکم قانون دستگیر، بازداشت، زندانی یا تبعید شده به هر صورت که باشد ممنوع و موجب مجازات است...
قوه قضاییه قوه‌ای است مستقل که پشتیبان حقوق فردی و اجتماعی و مسئول تحقق بخشیدن به عدالت... است.»6
با این وصف آیا خطیب جمعه می‌تواند نه تنها کسانیکه سالها بالاترین مقام اجرایی کشور را به عهده داشته‌اند حتی افراد معمولی و در سطح عادی نیز که تاکنون در هیچ دادگاه صالحی محاکمه نشده و حکم بر محکومیت آنان صادر نشده است را با قریب به این مضامین مورد خطاب قرار دهد و بگوید آیا خجالت نمی‌کشند که حرف دشمن خارجی نظام را می‌زنند و حرف بیگانگان را تکرار می‌کنند؟
یا بگوید شکست خورده‌های سیاسی که یکی از آنها از همه گردن کلفت‌تراست و بقیه هم پشت سر او حرکت می‌کنند. یا روزی عده‌ای را دست نشانده استکبار و یا اسرائیلی وآمریکایی و انگلیسی و نوکر بیگانگان بداند و یا بگوید از سوی دشمنان وطن ماموریت دارند که در مملکت چنان و چنین بکنند یا گاهی به قوه قضاییه اعلام نماید درباره این فرد و گروه به آن صورت عمل کنید تا جایی که یکی از روزنامه‌های کثیرالانتشار بنویسد:
«طی روزهای اخیر تعداد زیادی از خوانندگان روزنامه در تماس‌های تلفنی از نوع اظهارات... در نماز جمعه تهران و به ‌کار بردن تعبیرات زننده انتقاد کردند. آنها می‌گویند خطیب جمعه در عین حال که حق دارد از هر کس که لازم می‌داند انتقاد کند، باید انتقادها با الفاظ و عباراتی متناسب با حرمت و قداست نماز جمعه باشد؛ زیرا خطبه‌های نماز جمعه به جای دو رکعت نماز محسوب می‌شوند و به‌کار بردن الفاظ نامناسب با جایگاه نماز منافات دارد. این افراد، این نکته را هم گفتند که اگر... نمی‌توانند از عصبانی شدن خودداری کنند، بهتر است از امامت نماز جمعه معاف شوند.»7
پرسشی مطرح است که چگونه سوداگران مرگ، متجاوزان به عنف، اشرار و اراذل و اوباش، قاتلان و سارقان پس از محکومیت در دادگاه هم به مردم معرفی نمی‌شوند و نام آنان با حروف الف- ب... ی–ن اعلام می‌گردد یا عکس آنها در رسانه‌ها تار نشان داده می‌شود؟ که البته این روش صحیح و قانونی است، اما نام عده‌ای از مقامات اجرایی سابق بدون محکومیت در دادگاه صالحی با برچسب‌های متعدد ورد زبان‌هاست و گاه از بعضی از تریبون‌های رسمی علیه آنها کیفر خواست هم صادر می‌شود.
اکنون در هر محفل و مجلسی که سخن از تاریخ و شرح زندگی دولتمردان و فعالان سیاسی ایران در بیش از سه دهه اخیر به میان می‌آید کثیری از آنان که طی سالیان متمادی چندین دوره مقام ریاست جمهوری، نخست وزیری ریاست مجلس و یا وزارت و وکالت را به عهده داشته‌اند در عالم سیاست مردود قلمداد می‌شوند بدان امید که در30 سال بعد اگر آیندگان بخواهند تاریخ اجتماعی و سیاسی مملکت را بررسی کنند با چنین وضعی روبرو نباشند.
حسن ختام مقاله به نقل جملاتی از فرمایش مولای متقیان علی (ع) اختصاص می‌یابد که فرمود:«بسا سخن که از حمله مسلحانه کارگرتر است، آنچه نمی‌دانی مگو، بلکه همه‌ی آنچه را که می‌دانی نیز مگو، زیرا خداوند بزرگ بر اعضای بدنت چیزهایی را واجب کرده است که از آنها در روز قیامت بر تو حجت می‌آورد.» 8

مدیر مسئول

پی نوشت‌ها:
1- «پیوند خطابه با اسلام»، استاد شهیدمرتضی مطهری، صفحه 7 تا 13
2- «شرح و تفسیر لغات قرآن»، جعفر شریعتمداری، جلدچهارم، صفحه 714 و715
3- «نهج البلاغه»، ترجمه محمد دشتی(ره)، خطبه 157 و 230، صفحه 209 و 333
4- همان، خطبه 193، صفحه 289
5- «مجموعه آثار امام خمینی(ره)»، صفحه 447 جلد 4 و صفحه 427 جلد 15
6- قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران – اصل 37و 39 و 156
7- روزنامه جمهوری اسلامی مورخ 27/10/91
8- «نهج البلاغه»، ترجمه محمد دشتی(ره)، حکمت 394 و 382