هفته نامه آیینه یزد

کارگزاران نظام اسلامی باید انتقادپذیر باشند

اخیراً حجت الاسلام والمسلمین حسن روحانی در مقام ریاست جمهوری در نمایشگاه مطبوعات درباره لزوم نقد سخن گفت و با انتقاد از نشریاتی که از بیت المال تغذیه می‌شوند و حرمت شهروندان را نگه نمی‌دارند مطالبی بیان داشت که مردم از طریق خبرگزاری‌ها و رسانه‌های عمومی از آن سخنان و بازتاب‌هایی که در پی داشت آگاه شدند از جمله:
«آیت‌ا... آملی لاریجانی رئیس قوه قضائیه، با تأکید بر اینکه روند دستگاه قضایی رعایت قانون و مصالح کشور است، از مطبوعات و مسئولان خواست به قوه قضائیه کمک کنند نه اینکه در حق قوه قضائیه جفا کنند و نسبت‌های ناروا دهند. وی اظهار داشت: رئیس‌جمهوری محترم گفتند باب نقد در کشور باز است و به «النصیحته لائمه المسلمین» تمسک جستند و اینکه حتی به حاکم مسلمین هم می‌توان نقد کرد، بنابراین طبعاً به مقامات پایین‌تر هم می‌توان نقد کرد؛ چند نکته را از باب نصح مطرح می‌کنم. آیت‌ا... آملی‌لاریجانی با تصریح بر اینکه «نباید نسبت به قوه قضائیه جفا کرد» افزود: همه می‌دانند که همواره از دولت حمایت کرده‌ام؛ بعد از این هم حمایت خواهم کرد چرا که معتقدم باید با همدلی حرکت کنیم، مردم از ما حل مشکلات را می‌خواهند نه اینکه هر روز حاشیه‌ای ایجاد کنیم و مشکلی بر مشکلات بیفزاییم. رئیس دستگاه قضا تأکید کرد: رئیس جمهوری محترم دو سه عبارت را به کار بردند از جمله اینکه قوه قضائیه باید مأمن جامعه باشد و اگر نمک سالم باشد، هر چیزی اشکال داشته باشد می‌توان جلوی آن را گرفت اما اگر نمک فاسد شود، کار بسیار سخت می‌شود، باید پرسید مقصود از این جملات شرطی چیست.»1
اصل هشتم قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران دعوت به خیر، امر به معروف و نهی از منکر را وظیفه‌ای همگانی و متقابل بر عهده مردم نسبت به یکدیگر، دولت نسبت به مردم و مردم نسبت به دولت دانسته و حدود و کیفیت آن را به عهده قانون گذاشته است به عبارتی هر شهروند که حق شرکت در انتخابات را داشته باشد می‌تواند با متانت وادب و بدون اهانت به دیگران مواضع انتقادی خود را سنجیده و از روی دلسوزی خطاب به هر یک از مسئولان و دولتمردان بگوید یا بنویسد، ضمناً جو را متشنج نکند و عنان قلم را رها ننماید، در این صورت درخواست پاسخگویی از افرادی که در قوه قضاییه انجام وظیفه می‌نمایند یا انتقاد از عملکرد عده‌ای از قضات به معنی زیر سئوال بردن نهاد قوه قضاییه یا نادیده گرفتن تلاش‌ها و اقدامات قانونی اکثریت قضات محترم کشور نیست. منتقدین می‌خواهند متذکر شوند ممکن است قدرت، انسان را از مسیر اصلی و واقعی دور کند بنابراین باید نیروهای مسئول به منظور ایجاد جو آرامش در جامعه و جلوگیری از تضییع حق انسان‌ها و احقاق حق مظلومین و مجازات ستمگران، اختلاس‌کنندگان، زراندوزان، تهمت و افترازنندگان، متجاوزان، قاچاقچیان و امثال آنها تلاش مضاعف به عمل آورند.
بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران امام خمینی(ره) بارها و مکرراً در مصاحبه‌ها و پیام‌ها و سخنرانی‌ها برای آحاد مردم این مرز و بوم حق انتقاد قائل شده‌اند. «این حکومت در همه مراتب خود، متکی به آرای عمومی و تحت نظارت و ارزیابی و انتقاد عمومی خواهد بود.» 2
«الان مکلفیم ما، مسؤولیم همه مان مسؤولیم، نه مسؤول برای کار خودمان مسؤول کارهای دیگران هم هستیم (کلکم راع و کلکم مسئول عن رعیته) همه باید نسبت به همه رعایت بکنند، همه باید نسبت به دیگران، مسؤولیت من هم گردن شماست، شما هم گردن من است. اگر من پایم را کج گذاشتم شما مسؤولید اگر نگوئید چرا پایت را کج گذاشتی، همه روحانیون باید به او هجوم کنند که چرا بر خلاف موازین؟ سایر مردم هم باید بکنند و نهی از منکر اختصاص به روحانی ندارد، مال همه است، امت باید نهی از منکر بکند، امر به معروف بکند.»3
«...اگر یک نفر خلاف کرد، بیست نفر از شماها رفت گفت نکن، این کار صحیح نیست، تحت تأثیر واقع می‏شود. اگر یک معمّم، یک صورت معمّم، یک کار خلاف کرد، از اطراف، معمّمین هجوم به آن آوردند که چرا این کار را می‏کنی؟ نمی‏کند دیگر. اگر من یک خلافی کردم همه‏تان هجوم آورید که چرا این کار را می‏کنی؟ من سر جایم می‏نشینم. همه‏تان مسئولید، همه‏مان مسئولیم. امروز مسئولیت، بزرگ است برای ما، ما نصف راه هستیم و من خوف این را دارم که قضیه ما قضیه هیتلر بشود.»4
مقام معظم رهبری در مواقع گوناگون به این نکته اشاره و از انتقاد استقبال ‌نموده‌اند. «اینی هم که گفتند از رهبری انتقاد نمیکنند، شما بروید بگوئید انتقاد کنند. ما که نگفتیم از ما کسی انتقاد نکند؛ ما که حرفی نداریم. من از انتقاد استقبال می‌کنم؛ از انتقاد استقبال می‌کنم. البته انتقاد هم می‌کنند. دیگر حالا جای توضیحش نیست؛ انتقاد هم هست، فراوان هست، کم هم نیست؛ بنده هم می‌گیرم، دریافت می‌کنم و انتقادها را می‌فهمم... چند سال قبل یکی از نشریات دانشجویی از بنده انتقاداتی کرده بود. خواستند برخورد کنند اما من گفتم برخورد نکنید این‌ها اشکالی ندارد اجازه دهید بنویسند.»5
دولتمردان و مسئولان در نهادهای مختلف، نمایندگان مجلس و کارگزاران نظام جمهوری اسلامی ایران باید خود را پاسخگوی انتقادات بدانند. امام جمعه موقت قم آیت ا... ابراهیم امینی می‌گوید: «انتقاد در فرهنگ اسلام یک ارزش و گاهی یک تکلیف است، امام صادق علیه السلام در حدیثی فرمود: « بهترین برادران من کسی است که تذکر عیوبم را به من هدیه کند.» میزان الحکمه، ج 3، ص 2207.
انتقاد سازنده به انسان کمک می‌کند تا عیوب خود را بر طرف سازد، اگر طالب کمال هستیم باید ازا نتقاد استقبال کنیم و از ان پند بگیریم. ولی در عرف ما انتقاد کار زشتی به شمار می‌رود، می‌کوشیم از کسی مخصوصا قدرتمندان انتقاد نکنیم مبادا رنجیده خاطر گردند و منافعمان در خطر قرار گیرد. دوست نداریم کسی از ما انتقاد کند و اگر کسی عیوب و نواقص ما را تذکر داد، به جای تشکر، می‌رنجیم و او را قدر ناشناس، حسود، بی‌ادب و دشمن، به حساب می‌آوریم. با این که انتقاد در عرصه سیاست یک امر ضروری است. و بهترین وسیله است برای شناخت نقاط ضعف و منفی و اصلاح آنها ولی متاسفانه شخصیت‌های سیاسی و اجتماعی و مسئولان سازمان‌ها و نهادها جدا" از آن گریزانند، و این عمل مفید و سازنده را حمله به شخصت خود به حساب می‌آورند و در صدد انتقام بر می‌آیند. این اشتباه بزرگی است که امام خمینی(ره) همواره بدان اشاره می‌کرد. در جایی فرموده:«هیچ کس و هیچ دستگاهی و هیچ فردی نمی‌تواند ادعا کند که من نقص، هیچ ندارم، اگر کسی ادعا کرد این را این بزرگترین نقصش همین ادعاست. کسی نیست که بتواند بگوید که من بی عیب هستم، بی عیب ما نداریم در دنیا، و ما باید همیشه توجهمان به آن عیوب خودمان باشد.» صحیفه امام، ج 17، ص 246.
امام خمینی بر این باور بود که مردم حق انتقاد دارند و باید در مواقع لازم از مسئولان انتقاد کنند و تذکر بدهند تا اگر اشتباه دارند در صدد اصلاح خود برآیند، مسئولان و کارگزاران نیز باید انتقاد پذیر باشند.
در جایی فرمود: انتقاد باید بشود، تا انتقاد نشود اصلاح نمی‌شود یک جامعه، عیب هم در همین جا هست. سر تا پای انسان عیب است و باید این عیب‌ها را گفت، انتقادات را کرد، برای این که اصلاح بشود جامعه.» صحیفه امام، ج 14، ص 401»6
عده‌ای از نمایندگان و فعالان سیاسی گاه از عملکرد بعضی قضات انتقاد نموده و از جمله نماینده مردم اردستان در مجلس شورای اسلامی اظهار می‌دارد:
«چرا در قوه قضاییه مشهور شده است که تا رشوه ندهی و پارتی نداشته باشی کار پیش نمی‌رود و چرا وقتی آیت‌ا... شاهرودی در قوه قضاییه آمدند گفتند ویرانه تحویل گرفتم و وقتی آیت‌ا... آملی آمدند گفتند خرابه تحویل گرفتم و چرا باید روسای دادگستری‌ها هشت سال در بالاترین سمت بمانند تا دچار اتهام و ناکارآمدی شوند؟وی تصریح کرد: آب راکد هم می‌گندد پس چرا برخی از مدیران در مقام قضایی سال‌ها جای خود می‌مانند و مگر نمی‌گویند امیرمومنان(ع) صبح هنگام به ابوالاسود حکم قضاوت داد و ظهر هنگام این حکم را لغو کرد پس چرا در کشور ما این اتفاق رخ نمی‌دهد؟ و علمای ما نیز مردم را از مرگ نمی‌ترسانند و از خطاهای خود برحذر نمی‌دارند و گورستان را با نام آرامستان تلطیف می‌کنند در حالیکه مرگ تنها حقیقتی است که مغرورین را به تواضع می‌کشاند.»7
نگارنده این سطور به عنوان نمونه یادآوری می‌نماید: اگر به تذکرات مجلس ششم و هفتم، هشتم ونهم درباره تخلفات یکی از قضات سابق توجه شده بود، مردم در جریان نهایی شدن پرونده فروش سئوالات کنکور قرار گرفته بودند، ماجرای مرگ خبرنگار ایرانی، کانادایی پیش نیامده بود، جنایت کهریزک رقم نخورده و داستان ستار بهشتی به وقوع نپیوسته بود، عده‌ای از دولتمردان و نمایندگان سابق مجلس را با زیر شلواری و سرپایی به سالن دادگاه نیاورده بودند در حالی که هنوز حکمی برای آنها صادر نشده محاکمه آنها از تلویزیون پخش نمی‌شد، گرچه دزد چند مرغ و لنگه کفش را که به حق به زندان انداخته بودند اما در برابر، عده‌ای از اختلاس کنندگان و مفسدان اقتصادی و زمین خواران در گوشه و کنار راست راست نمی‌گشتند، به دست بعضی از قضات مرخصی عده‌ای زندانی ماه‌ها لغو نمی‌شد و می‌گذاشتند زن جوان و زندانی طبق قانون مدتی یک بار با خانواده‌اش ملاقات داشته باشد یا فرزند دو، سه ساله‌اش را در آغوش بگیرد تا فرزند گرمای وجود مادر را احساس کند و در نهایت توسط یک مقام اسبق دادگستری بر خلاف قانون مخفیانه گفته‌های فردی ضبط نمی‌شد و عالی‌ترین مقام اجرایی کشور در برابر نمایندگان مجلس شورای اسلامی و دوربین‌های تلویزیونی و رسانه‌های سراسر جهان پخش نمی‌کرد و... در آن صورت به طور قطع بهتر و بیشتر در مسیر قانونگرایی قدم برداشته ‌بودیم و بنا به گفته آن روحانی دلسوز و اندیشمند توانا امام جمعه موقت قم آیت ا... ابراهیم امینی: «اگر دستگاه قضایی بدون رعایت جناح بازی، رشوه‌خواری و پارتی‌بازی کار خود را انجام دهد آبروی نظام حفظ خواهد شد، اگر مردم از دستگاه قضایی مایوس شوند به انقلاب، امام راحل (ره) و شهید بهشتی ظلم شده است.»8
حسن ختام مقاله به ترجمه آیات 44 و 45 و 46 سوره شریفه «الحاقه» که خداوند خطاب به رسول گرامی اسلام حضرت محمد مصطفی(ص) با کلمه شرط فرموده است اختصاص می‌یابد: «‌اگر محمد(ص) دروغی به ما نسبت دهد و چیزی که ما گفتیم از خود درآورده و به ما نسبت دهد یعنی اگر سخنی به تکلف و زحمت خودش بگوید، دست راست او را قطع خواهیم نمود و ما قطع می‌کنیم از او رگ دل او را و او را هلاک می‌نمائیم.»9

مدیر مسئول

پی نوشت‌ها:
1- روزنامه ایران، 19/8/94
2- صحیفه امام خمینی(ره)، جلد 4، صفحه 160
3- همان، جلد 8، صفحه 487
4- همان، صفحه 511
5- سایت الف، 7/8/1388، واکنش رهبر معظم انقلاب به انتقادات صریح یکی از نخبگان
6- پایگاه اطلاع‌رسانی آیت ا... ابراهیم امینی، اخلاق و سیاست از دیدگاه امام خمینی(ره)، 10/3/1387
7- سایت تابناک، 19/3/94
8- خبرگزاری دانشجویان ایران
9- «ترجمه تفسیر مجمع‌البیان»، شیخ طبرسی، جلد 25، انتشارات فراهانی، سال 1358