هفته نامه آیینه یزد

عالم و رسانه صالح، انتقاد سازنده

در تعریف نقد گفته‌اند: تمیز دادن خوب از بد. آشکار کردن معایب از محاسن. نویسنده آگاه و متعهد برای ترویج معنویت و مکارم اخلاق و فضیلت‌ها و پیکار با مفاسد، ارشاد جامعه به سوی ترقی و تکامل و تنویر افکارعمومی، تقویت حس انسان دوستی، رشد و تعالی فرهنگی، اجتماعی و سیاسی افراد جامعه از نیروی شگفت انگیز قلم خویش مدد می‌گیرد. دردها و نقاط ضعف جامعه را باز می‌نماید و درمان‌ها و راه‌های چاره را نشان می‌دهد و پیش پا می‌گذارد. روش‌های نادرست سیاست و تعلیم و تربیت و شیوه‌های ناصواب مدیریت را محکوم می‌سازد و بر عکس اصول و روش‌های صحیح را تایید می‌کند و از راه تشویق پاکان و شایستگان و تذکر به افراد ناشایست جامعه را به شاهراه صواب و سلامت رهنمون می‌گردد.
نخستین شرط رواج و نشر این گونه نقد و استفاده از تاثیر خلاقه آن وجود آزادی قلم و بیان در هر جامعه است نقاد وظیفه دارد در نگاه خود به یک مساله سیاسی یا اجتماعی و فرهنگی محاسن و نیکی‌های اثر را چون خطوطی برجسته باز شناسد و آنچنان که در تعریف نقد گفته‌اند نخست زیباییها و فضیلت‌ها را در یک نوشته بر شمارد و پس از ذکر خصلت‌های پسندیده و شیوه‌های شایسته و ارج نهادن و بها دادن به نکات برجسته آن با بی‌غرضی و بی‌طرفی کامل نقاط ضعف و کاستی‌ها را مورد پژوهش و بررسی قرار دهد و وجوه مثبت و منفی را بکاود و ضمن تشریح خطاها و لغزش‌ها پیوسته از محاسن و مزایای نوشته غفلت نورزد و این البته بدون نام بردن از نویسنده و خدشه وارد ساختن به ساحت دارای احترام صاحبان اندیشه و نظر باید صورت گیرد. این دور از انصاف و عدالت است که برخی برای کسب شهرت یا کوبیدن نویسنده مقاله و اثر و تنها از دیدگاه بدبینی و عیب‌جویی به نوشته می‌نگرند و ارزش‌ها و محسنات را نادیده می‌گیرند.
انتقاد باید سازنده و صحیح و از غرض ورزی و کینه توزی و تخطئه و اهانت نسبت به افراد بری باشد تا حریم انسانیت و شرافت قلم و پاکیزگی و حرمت نوشن محفوظ بماند. هیچگاه از گذشته تا به امروز هتاکی و هرزه درایی و تجاوز به حریم حیثیت و آبروی انسان‌ها یک ارزش تلقی نشده است اینکه در شرع مقدس اسلام بر وجوب حفظ حرمت افراد تاکید شده برای آن است تا بر خصایص نیک انسانی تاکید ورزیم و انسانیت را به رشد و تعالی برسانیم و نیز نقد و نظر خویش را در خصوص شیوه‌های نادرست رفتار و کردار فرد اعلام داریم.
به همین دلیل هجو در ادب فارس شیوه‌ای ناپسند و مردود و مطرود است چرا که شخصیت حقیقی فرد را می‌کوبد و ضایع می‌کند اما طنز عمل ناصواب و ناشایست را محکوم می‌کند و زشت می‌نماید و چقدر نمونه‌ها و تمثیلات فراوان در زبان و ادب فارسی از بزرگان این سرزمین برای ما به یادگار مانده است.
باید همه اصحاب قلم و صاحبان فکر و فرهنگ و اندیشه اهتمام وافر و سعی بلیغ در به بکارگیری شیوه‌های درست نوشتن را مد نظر و نصب العین خویش قرار دهند و ادب و اخلاق و حفظ حرمت‌ها و نگاهبانی مرزهای شرف و عزت را مدام برخود فرض بدانند و از کژی‌ها و کاستی‌ها احتراز کنند، باشد که فضایل نیک انسانی برتری یابد و رذایل و زشتی‌ها به تدریج مضمحل و نابود گردد که شیوه تمامی انبیای سلف و انسان‌های صالح چنین بوده است.
نبی‌مکرم اسلام حضرت محمدمصطفی(ص) هدف نبوت خویش را تکمیل کرامت‌های اخلاقی بیان فرمود. بدیهی است که انجام اعمال نیک و رسیدن به اعتقادات سالم و درست اگر به اخلاق شایسته و خصلت‌های پسندیده منجر نشود عبث و بیهوده است. میوه شیرین و حیات‌بخش دین، اخلاق و ارزش‌های اخلاقی است و بس.
در این شماره با استفاده از سخنان بعضی از علما و نقل موادی از قانون مطبوعات در وهله اول به عنوان تذکری برای نویسنده این سطور و استحضار خوانندگان آیینه و مدیران و مسئولان اجرایی درباره عالم و رسانه صالح، ‌انتقاد سازنده مطالبی درج می‌گردد.
«میان عالمان و مطبوعات و رسانه‌ها مشابهتی بسیار مهم وجود دارد و آن اطلاع دادن است. هم عالمان به جامعه، اطلاعاتی می‌دهند، هم مطبوعات و رسانه‌ها. و از جهت این قرابت و همردیفی مهم عالمان و مطبوعات و رسانه‌هاست...
حضرت امام حسن عسکری (ع) می‌فرمایند از حضرت امیرالمومنین علی (ع) پرسیدند چه کسی، بعد از ائمه(ع)، بهترین خلق خداست؟ فرمودند: عالمان صالح. گفتند: چه کسی، پس از ابلیس و فرعون و... بدترین خلق خداست؟ فرمود: عالمان فاسد.
مطبوعات و رسانه‌های صالح و فاسد نیز همینطورند بویژه در این روزگاران که در ساختاردهی مختلف (سیاسی،اقتصادی، اعتقادی، اجتماعی، اخلاقی و...) به ذهنیت جامعه و افراد و رده‌های گوناگون، نقشی بسیار مهم دارند یا می‌توانند داشت. نباید هیچ عاملی آنها را به سوی اهداف و جهت‌گیری‌های نادرست و ناسودمند یا زیانبار سوق دهد.
مطبوعات و رسانه‌ها باید در نقل اخبار، صادق و بدور از منظورهای خاص باشند و در مورد مطالب علمی (بخصوص مطالب علمی راجع به دین وعقاید) دارای ویراستاری باشد صالح و مطلع و فاقد اغراض... و هر مطلبی را که می‌خواهند نشر دهند به آن ویراستاران بسپارند تا به درستی ارزیابی و ویرایش شود و نظر هر مکتب را از اهل آن مکتب جویا شوند.
دنبال شهرت، فروش بیشتر و اهداف خاص شخصی و گروهی و امثال آنها بودن و با این چگونگی‌ها رسانه‌داری و مطبوعات پراکنی کردن خارج از حوزه دینداری و تعهدهای دینی و خدمت‌های اجتماعی است و سراسر به زیان فرهنگ و دین و عقاید صحیح دین و همچنین به زیان جامعه و مردم است بگذریم. از دروغ نویسی، نشر دروغ و کذب، نشر مطالب تخصصی تحقیق نشده، که خود اهل فن، آنها را رد می‌کنند، یا تحقیر بزرگان و عالمان دین، و چیزهایی بسیار از این قبیل...»1
«مطبوعات حق دارند نظرات، انتقادات سازنده، پیشنهادها، توضیحات مردم و مسئولین را با رعایت موازین اسلامی و مصالح جامعه درج و به اطلاع عموم برسانند.
 انتقاد سازنده مشروط به دارا بودن منطق و استدلال و پرهیز از توهین، تحقیر و تخریب می‌باشد.
هیچ مقام دولتی و غیردولتی حق ندارد برای چاپ مطلب یا مقاله‌ای درصدد اعمال فشار بر مطبوعات برآید و یا به سانسور و کنترل نشریات مبادرت کند.»2

مدیر مسئول

پی نوشت :
1- «الحیاه»، استاد محمدرضا حکیمی، جلد نهم، صفحه 564 و 565
2- «قوانین و مقررات مطبوعات و تبلیغات»، ماده 3 و 4، صفحه 54