تیتر یک شماره 476
جامعه فاقد عدالت از گوهر غدیر بیبهره است
حرمت مسلمانان را از دیگر حرمتها برتر نهاده و حقوق آنان را به اخلاص و یکتاپرستی باز بسته است
حقوق؛ اگر «حقوق» در معنای گسترده آن و در همه عرصههای آن شناخته و پاس داشته شود، همه چیز بهسامان میشود و رکنی رکین از ارکان غدیر تحقق مییابد. نمیتوان غدیر را ستود و آن را الگو قرار داد و حقوق و حدود را پاس نداشت. امام(ع) در خطبهای (نهجالبلاغه، خطبه 167) در اینباره فرموده است: «بیگمان خداوند حرامی را حرام کرده که ناشناخته نیست و حلالی را حلال کرده که از عیب خالی است و حرمت مسلمانان را از دیگر حرمتها برتر نهاده و حقوق آنان را به اخلاص و یکتاپرستی باز بسته است... پس خدای را پروا دارید درباره سرزمینها و بندگان که شما مسئول هستید حتی نسبت بر سرزمینها و چارپایان.»
در این سخن هم حقوق مسلمانان مطرح است و هم حقوق همه بندگان خدا و نیز حقوق زمین و چارپایان و دیگر جانداران. با رعایت حقوق همه موجودات است که «زیست غدیری» معنا مییابد و نمیتوان از غدیری بودن سخن راند و حقوق انسانها، مخالفان، طبیعت و جز اینها را زیر پا گذاشت. امام علی(ع) با پاسداشت حقوق همه، غدیر را جلوه بخشیده است. ابوعبید قاسم بن سلّام، عالم بزرگ اهل سنت در حدیث و ادب و فقه، در گذشته به سال 224 هجری، آورده است که شخصی نزد علی(ع) آمد و اظهار کرد که فلان کس از خوارج تو را سبّ مینماید. حضرت فرمود: تو نیز او را پاسخ ده. گفت: او تو را تهدید به قتل میکند. فرمود: من در مقابل کسی که اقدامی برای کشتن من نکرده است، اقدامی نمیکنم. آنگاه فرمود: «آنان را بر ما سه حق است: ایشان را از مساجد که نام خدا را در آنها بر زبان جاری میکنند منع نمیکنیم و آنان را از درآمد عمومی تا زمانی که دستشان همراه ماست محروم نمیسازیم و تا با ما نجنگند، با آنان نمیجنگیم» (الاموال/ 296)
دیگر نمونه این گونه زیستن، رفتار امام علی(ع) با قاضی خود، ابوالاسود دوئلی است که وی مدتی بسیار کوتاه قاضی بصره بود و حضرت او را عزل کرد. ابوالاسود نزد امام(ع) آمد و بدین کار اعتراض کرد که من نه خیانتی کردهام و نه جنایتی. امام(ع) در علت بر کنار کردن او فرمود: «[به این دلیل تو را برکنار کردم که] دریافتم [ هنگام سخن گفتن در دادگاه] صدایت را بر صدای یکی از دو طرف دعوا یا متهم بلند میکنی!» (عوالی اللآلی 2/ 343)
عدالت؛ مفهوم عدالت در نهجالبلاغه مفهومی گسترده است و زمانی تحقق مییابد که در مفهوم گسترده خود دریافت شود و در همه عرصههای زندگی رعایت گردد؛ قرار دادن و قرار یافتن هر چیز در جای خودش، انصاف و داد، مساوات [در حقوق عمومی و در برابر قانون]، رساندن هر ذی حقی به حقش و اعتدال و میانهروی. در نگاه امیرمؤمنان علی(ع) چنین عدالتخواهی از هر کار نیک و هر تلاش در راه خدا، برتر و والاتر است (نهجالبلاغه، حکمت 374). امیر مؤمنان علی(ع) عدالت را تراز حیات و ملاک سلامت و معیار تعالی انسانیت و مدنیت دیده و درباره آن سخن گفته و برای تحقق آن تلاش کرده است. به بیان آن حضرت «خدای سبحان، عدالت را برپادارنده مردمان، مایه دوری آنان از ستمها و گناهان و روشنی چراغ اسلام قرار داده است.» (شرح غررالحکم 3 /374). جامعه فاقد عدالت، نه فقط بیبهره از گوهر غدیر است، که بیبهره از پاکی و هر ارزش انسانی و دینی است. امام علی(ع) در عهدنامه مالک اشتر (نهجالبلاغه، نامه 53) چنین یادآور شده است: «من از رسول خدا(ص) بارها شنیدم که میفرمود: هرگز پاک و ارزشمند نخواهد شد جامعهای که در میان آن جامعه بی آنکه [بترسند و] در گفتار درمانند، حق ناتوان از نیرومند گرفته نشود.» «عدالت» تدبیرکنندهای عمومی و فراگیر است که همه چیز را زیر پوشش خود بهسامان میآورد و در سایه آن همگان بدرستی بهرهمند میشوند و به حقوق شایسته خود میرسند (بنگرید به نهجالبلاغه، حکمت 437) و این گونه است که غدیر معنا مییابد. قانون؛ پاسداشت حریمها و مرزهای الهی و رعایت قوانین عقلانی انسانی، رکنی اساسی برای تحقق گوهر غدیر است. نمیتوان با مرزشکنی و رفتار بیرون از قانون به غدیر راه برد. امام علی(ع) قانونمداری خود را اینچنین بیان میکند (نهجالبلاغه، کلام 224): «به خدا سوگند، اگر شب را به روی خارهای گزنده بیابان بیدار مانم یا در زنجیرهای گران به بند کشیده شوم، برایم خوشایندتر است از اینکه خدا و فرستادهاش را در حالی دیدار کنم که بر یکی از بندگان ستمگر باشم، یا به ناسزا گیرنده اندک بهرهای از این جهان باشم.» امام(ع) در ادامه همین سخن میگوید: «به خدا سوگند اگر هفت اقلیم را با آنچه زیر آسمانها است به من بدهند، برای اینکه در حق مورچهای خدای را نافرمانی نمایم و پوست جُوی را از دهانش بربایم، چنین نخواهم کرد.» زیستن با غدیر، زیستن براساس آزادی و اخلاق، در پرتو حقوق و قانون و بر مدار عدالت است. غدیر بر مبنای این پنج شاخص، گوهر خود را مینمایاند و زندگی مردمان را بهسامان میآورد و راه تعالی را بر آنان هموار میکند.