هفته نامه آیینه یزد

دست‌بوسی آشنا و تعظیم کواکبیان

آیت‌ا... احمد جنّتی بر روی صندلی نشسته است و حسام‌الدین آشنا مشاور رئیس‌جمهور در امور فرهنگی وارد می‌شود برای این‌که می‌خواهد دست جنتی را ببوسد به اجبار بیش‌از حد رکوع خم می‌شود تا بتواند دست‌بوسی نماید. مصطفی کواکبیان نماینده اصلاح‌طلب مجلس شورای اسلامی و مدیر مسئول روزنامه مردم‌سالاری در برابر حجت‌الاسلام سید ابراهیم رئیسی تولیت آستان قدس رضوی قرار می‌گیرد و آن‌چنان برای تعظیم خم می‌شود که در فرصتی کوتاه با انتشار عکس وی در رسانه‌های مختلف همانند دست‌بوسی آشنا عملکرد هر دو نفر مورد انتقاد قرار می‌گیرد. گرچه هریک برای موجه نشان دادن عملکرد خویش مطالبی ارائه نمودند امّا باید به این نکته اشاره نمود اگر افرادی درباره حصر محصورین یا مخالفتی با خطیب جمعه دارند که چرا از تریبون نماز جمعه حکم قضایی صادر می‌کند یا اگر نظری درباره رد صلاحیت‌های گسترده دارند یا نسبت به این سخنان که چرا نامه احمدی‌نژاد را همانند نامه حضرت محمد مصطفی(ص) به خسرو پرویز تشبیه می‌کند و یا چرا درباره مرجعی چون مرحوم آیت‌ا... حسینعلی منتظری مطالب توهین‌آمیز می‌گوید یا اگر می‌خواهند پیرامون رجال مذهبی در قانون اساسی موضوعی به مخاطبان عرضه بدارند باید به این نکته عنایت داشته باشند که خداوند زبان و قلم را آفرید تا موافقان و مخالفان با تکریم یکدیگر مودبانه و دور از افترا و اتهام و برخلاف آن‌چه مداح روز عیدفطر امسال در مصلای تهران شعرخوانی کرد متقن و مستدل بگویند و بنویسند و از دست‌بوسی و تعظیم آن‌چنانی خودداری نمایندتا نیازی به توجیه عملکرد خویش نداشته باشند.
در میان مردم ایران زمین و فرهنگ دینی ما بوسیدن دست پدر و مادر و معلم امری رایج و ممدوح و پسندیده است امّا نگاهی به سیره پیامبر گرامی اسلام(ص) و مولای متقیان حضرت علی(ع) به ما می‌آموزد باید در حد توان از کبکبه و دبدبه و آن‌چه که نشان از جلال و شکوه ظاهری در زندگی دارد دوری نمود. «خداوند تبارک و تعالی به پیامبر خود فرمود: پر و بال خویش را برای پیروان خود که با پایمردی در ایمان، به تو اظهار علاقه می‌کنند فروگذار و نسبت به آنان متواضع و فروتن باش و رسول خدا(ص) فرمود: خداوند متعال به من وحی فرمود که به شما اعلام کنم تا تواضع را پیشه خود سازید. و براستی آن بزرگوار تجسم عینی این تواضع و فروتنی بود، چنانکه همواره بدون اینکه از خود ذلّتی نشان دهد متواضع بود و نکته‌ای که در اینجا شایسته توجه و تأمل است این است که حضرت با وجود اینکه متواضع و فروتن بودند اما این تواضع ایشان هرگز همراه با ذلت و خواری نبود، بلکه در عین تواضع از هیبت و عظمت و عزت خاصی برخوردار بودند و این درست نقطه مقابل اخلاق صوفیان (ملامتیه) است که به قصد رام و مهار کردن نفس، عزت و کرامت خویش را فدا می‌کردند. در کتاب وسایل‌الشیعه تحت عنوان کراهت ظلم آمده است که انسان اختیار مال و شغل و... خود را دارد اما اختیار عِرض و آبرویش را ندارد و لذا حق ندارد که آبروی خود را بریزد. در این زمینه روایتی از حضرت امام صادق(ع) در تحف‌العقول آمده است که: از اشخاص تندخو و خشن مباش که مردم خوش ندارند به آنها نزدیک شوند، همچنین خیلی زبون و سست مباش که هرکس تو را ببیند تحقیرت کند. همچنین روایت مشهوری است از امام حسین(ع) که: مردن با عزت بهتر از زندگی با ذلت است.
حضرت محمد(ص) بین خود و دیگران امتیازی قائل نمی‌شد تا آنجا که ابوذر رحمه‌ا... علیه می‌گوید: هرگاه شخص غریبی وارد مجلس می‌شد آن حضرت را نمی‌شناخت، تا اینکه می‌پرسید کدامیک از شما محمد(ص) است؟ آن حضرت در مجالس و دیدارها به کسی اجازه نمی‌دادند که برای ایشان بپا خیزد و به شدت از این کار ناراحت می‌شدند تا آنجا که چون مردم می‌دانستند پیامبر(ص) از این کار واقعاً آزرده می‌شوند از این‌رو جلوی پای آن بزرگوار بلند نمی‌شدند، روزی یکی از یارانش اجازه خواست که جلوی پایشان به خاک افتد، یعنی ایشان را سجده کند، فرمودند: چه می‌گویی؟ اینها روش قیصر و کسری است و شأن من در «پیغمبری و بندگی» است. وقتی می‌خواستند جایی تشریف ببرند اگر گروهی می‌خواستند دنبال ایشان به راه بیفتند اجازه نمی‌دادند و اگر سواره بودند و کسی می‌خواست همراه ایشان پیاده بیاید او را میان سه کار مخیر می‌ساختند: یا اینکه جلوتر برود و پشت سر ایشان نیاید و یا صبر کند ایشان بروند و بعد او بیاید و یا اگر ممکن بود دو نفری بر مرکب حضرت سوار می‌شدند، می‌فرمودند: اینکه من سواره باشم و شما پیاده صحیح نیست. محال بود که اجازه بدهند خود سواره حرکت کنند و یک نفر پیاده ایشان را همراهی کند، به کلی از جلال و دبدبه ظاهری متنفر بودند و با هرگونه آثار تکبّر و خودپسندی در میان مسلمین مبارزه می‌کردند.»(1)
در کتاب شریف تحف‌العقول آمده است: «حضرت محمد مصطفی(ص) می‌فرماید: به یکدیگر دست بدهید زیرا دست دادن به هم کینه را از بین می‌برد.
مولای متقیان(ع) به کمیل می‌فرماید: ای کمیل من تملق‌گو نیستم تا فرمانم ببرند و آرزو برآور نیستم تا نافرمانیم نکنند و به خوراک عرب میلی ندارم تا امارت عرب به من دهند و بدان مرا بخوانند...
حضرت علی‌بن موسی الرضا(ع) می‌فرماید: فردی دست کسی را نبوسد زیرا بوسیدن دست او مانند نماز خواندن بر او است»(2)
حجت‌الاسلام حسین مستوفی طی یادداشتی با عنوان آیا دست‌بوسی سنتی ناپسند است؟ می‌نویسد: «در آثار و منابع اسلامی و در بین علما و مسلمین ‌از همه فرقه‌ها و مذاهب در برابر رفتار «دست بوسی» دیدگاه‌های مختلفی وجود داشته و دارد که از تایید و تکذیب آن، تا حکم به استحباب و یا کراهت و حرمت آن را می‌توان سراغ گرفت... در اسلام، رفتاری مانند «سجده» در برابر دیگران به شدت رد و نفی شده است، ولی پیرامون «دست‌بوسی»، آثار مختلفی در دست است که برخی آن را تایید و برخی رد می‌کنند، بنابراین می‌توان گفت که نظر اسلام و دین پیرامون آن، نه رد مطلق و نه تأیید مطلق می‌باشد، بلکه با توجه به موارد آن که به سبب انگیزه‌ها و شرایط تغییر می‌کند، حکم آن نیز مختلف می‌شود، بی‌شک می‌توان گفت که «دست‌بوسی» که موجب خواری و ذلت «دست‌بوسنده» و کبر و غرور کسی شود که دست او بوسیده می‌شود، ناپسند و مذموم است.»(3)
حجت‌الاسلام مسیح مهاجری در کتاب «آیت‌ا... سیستانی و عراق جدید» می‌نویسد: «آیت‌ا... سیستانی، مرجع تقلیدی که در نجف حضور دارد اما حضورش در سرتاسر عراق کاملا محسوس است. خانه کوچک و خشت و گلی او در یکی از کوچه‌های باریک شارع‌الرسول نجف، در ظاهر فقط یک خانه معمولی است ولی اگر بگویم همه تشکیلات سیاسی و حکومتی و امنیتی عراق جدید را می‌توان فقط در یکی از اطاق‌های همین خانه کوچک خلاصه کرد، سخن گزافی نگفته‌ام. این واقعیت را در این سفر لمس کرده‌ام و به همین دلیل این سفر را در مقایسه با سفرهای قبلی، ویژه می‌دانم... ویژگی دیگری که اینجا توجه را جلب می‌کند، این است که آیت‌ا... سیستانی به کسی اجازه دست‌بوسی نمی‌دهند. بعضی از همراهان که غیر روحانی بودند، وقتی با آیت‌ا... مصافحه کردند به قصد بوسیدن دست ایشان خم شدند ولی موفق نشدند و علاوه بر ممانعت عملی، با عکس‌العمل شفاهی آیت‌ا... سیستانی هم مواجه شدند: جمله‌ای که درباره نوع برخورد آیت‌ا... در این زمینه در دفترچه یادداشتم نوشته‌ام این است: به هیچکس اجازه بوسیدن دستشان را ندادند و گفتند مصافحه کافی است و نیازی به بوسیدن دست نیست، این چه کاری است؟»(4)
یکی از شاگردان آیت‌ا... جوادی آملی، در صفحه ویژه ایشان با اشاره به دیدار جمعی از محققین با ایشان نوشته است: «یکی از دوستان به آیت‌ا... جوادی آملی اصرار کرد دستشان را ببوسد. ایشان با لحنی ناصحانه به ما فرمود: نه دست کسی را ببوسید و نه بگذارید دستتان را ببوسند. من تاکنون هیچ دستی را نبوسیده‌ام، جز یک دست و آن هم دست امام خمینی(ره) بود و به راستی که آن دست بوسیدنی بود. آن دوست عرض کرد که آخر در عالم خواب دیدم دستتان را می‌بوسم؛ استاد لبخند شرینی زدند و به شوخی فرمودند: همان، برو در خواب ببین... در سیره حکومتی امیرالمومنین(ع) هم موردی نقل نشده که ایشان اجازه دستبوسی به افراد داده باشند و حتی در سفر به شهر انبار نیز از دویدن مردم در تجلیل از خود انتقاد کرده و این رویه را رد کردند...»(5)
سال‌های قبل و بعد از پیروزی انقلاب در منزل مرحوم دکتر علی اکبر رمضانخانی در یزد هر هفته جلسات قرآن برگزار می‌گردید متدینان و بزرگ‌مردانی نظیر شادروانان دکتر ولی شاهی، قنبرعلی نایب‌کبیر و علی‌اکبر فیض و... و مبارزانی همانند دکتر فضل‌ا... صلواتی که در رژیم گذشته دوران تبعید خود را در یزد می‌گذراند از جمله شرکت‌کنندگان در آن محفل قرآنی بودند. حاضران از رهنمودها و بیانات ارزشمند اولین نماینده مردم یزد در مجلس شورای اسلامی شهید عالی مقام دکتر سید رضا پاک‌نژاد از شهدای حزب جمهوری اسلامی و مولف کتاب‌های «اولین دانشگاه و آخرین پیامبر(ص)» استفاده می‌کردند. آن بزرگوار روزی به مناسبتی گفتند: دوستان و برادرانم! بعضی از کارها گرچه غیرشرعی نیست اما عرف و جامعه آنها را نمی‌پسندد و باید از آن دوری کرد و در این مورد مثالی زدند و توضیح دادند: اگر من در اتوبوس بنشینم و عازم تهران باشم و در طول مسافرت تخمه بشکنم عیب نیست اما اگر همین کار را عالم شهر انجام بدهد مردم آن را نمی‌پسندند. بنابراین حسام‌الدین آشنا که در برابر جهانیان دست آیت‌ا... جنتی را می‌بوسد و مصطفی کواکبیان که مقابل حجت‌الاسلام سید ابراهیم رئیسی کاندیدای دوازدهمین دور ریاست‌جمهوری به حالت رکوع خم می‌شود و تعظیم می‌کند و با واکنش بسیاری از موافقان و مخالفان روبرو می‌شوند، به نظر نویسنده این سطور کاری ناپسند انجام داده‌اند و بسیاری از مردم بر این روش صحه نمی‌گذارند. به یقین رعایت ادب و تکریم دیگران به‌ویژه احترام به علما و دانشمندان و در نهایت حفظ شخصیت عموم مردم ممدوح و پسندیده و در اسلام و فرهنگ ایرانی بدان سفارش شده است اما از تملق و مجیزگویی و دست‌بوسی و یا بوسه بر امضای رئیس‌جمهور کشوری زدن و تا کمر خم شدن در برابر دیگران باید پرهیز کرد. شیخ اجلّ سعدی می‌فرماید: تواضع گرچه محبوب است و فضل بی‌کران دارد/ نباید کرد بیش‌از حد که هیبت را زیان دارد

مدیرمسئول

پی نوشتها:
1- «آشنایی با شیوه زندگانی پیامبر اسلام(ص)»، صفحات 51 و 52
2- «تحف العقول»، صفحات 54، 170 و 473
3- جماران، 7/9/1391
4- خبرآنلاین، 11/4/1391
5- انتخاب، 20/8/1391