هفته نامه آیینه یزد

آیت‌ا... هاشمی رفسنجانی مجتهد مسلم بود

آیت‌ا... صانعی هم می‌گویند دیه زن و مرد مساوی است

نشست دیه به منظور بررسی حقوقی و فقهی دیه در ایران روز گذشته با حضور حضرت آیت‌ا... العظمی صانعی، آیت‌ا... محقق داماد، حسین مهرپور و مولوی عبدالحلیم قاضی استاد حوزه‌ علمیه اهل سنت در قم برگزار شد.



یک آیه که پنج تفسیر دارد را عَلَم می‌کنیم و غیر مسلمان را از حقوقش محروم می‌دانیم
آیت‌ا... صانعی در این نشست خطاب به علما گفت: همه علماء توجه کنند، تمام انسان‌های غیر مسلمان را از بسیاری از حقوق محروم می‌دانیم چون آنها را کافر می‌دانیم. یک آیه که پنج تفسیر دارد را علم می‌کنیم که این نمی‌تواند استاد دانشگاه شود اما می‌توان او را به جنگ بُرد! آیت‌ا... صانعی در نشست «دیه» از محققان خواست از ملامتی که به خاطر برخی از نظرات فقهی وجود دارد هراسی نداشته باشند. این مرجع عالی قدر با انتقاد از تمسک به قاعده نفی سبیل برای محروم کردن افراد غیرمسلمان از حقوق خود گفت: تمام انسان‌های غیر مسلمان را از بسیاری از حقوق محروم می‌دانیم چون آنها را کافر می‌دانیم. یک آیه را که پنج تفسیر دارد را علم می‌کنیم که این نمی‌تواند استاد دانشگاه شود اما می‌توان او را به جنگ بُرد. او در بخشی از سخنان خود آیت‌ا... هاشمی رفسنجانی را «مجتهد» دانست و گفت: هاشمی وقتی از قم به تهران رفت مجتهد مسلم بود نه مجتهد رسمی؛ آیت‌ا... محقق داماد باید چنین باشد. ایشان ابن الخیرتین هستند. دکتر محقق از نظر پدری به آیت‌ا... العظمی محقق داماد می‌رسد که به نظر بنده بسیار روشنفکر بوده است.
آیت‌ا... صانعی بیان کرد: مرحوم ابوی می‌گفتند در فیضیه کنار حاج شیخ حائری نشسته بودم مردی آمد گفت زکات بدهکارم به چه کسی بدهم که فقیر باشد. حاج شیخ می‌گوید من فقیرم. یعنی موسسه حوزه با چنین وضعی زندگی می‌کرد. پیشینیان ما خیلی زحمت کشیدند. این مرجع تقلید فقه را به معنای اندیشیدن دانست و اظهار کرد: لیتفقهون نه اینکه از رساله مساله شک را بیاموزند. امام حسین(ع) برای فقیه شدن خدا را شکر می‌کند و می‌گوید «اللَهُمَّ إنِّی أَحْمَدُک عَلَی أَنْ أَکرَمْتَنَا بِالنُّبُوَّه، وَعَلَّمْتَنَا الْقُرْءَانَ؛ وَفَقَّهْتَنَا فِی الدِّینِ» آیت‌ا... صانعی گفت: امام(ره) می‌گوید در فقه کنکاش کنید، اما مواظب باشید از روش مشایخ عظام در فقه تعدد نکنید. تحقیق و تحقیات داشته باشید اما روش را حفظ کنید. فقه شیخ انصاری و صاحب جواهری را باید دنبال کرد. اگر این روش را کنار بگذاریم منحرف شده ایم. پیشینان و فقهاء بزرگ فوق العاده فقیه بوده‌اند و فقاهت از همه‌ی وجودشان و آثارشان هوایداست. این مرجع تقلید اظهار کرد: صاحب جواهر در بحث مواسعه خیلی کار کرده است. حدود 110 صفحه راجع به این موضوع نوشته است. 15 دلیل از اطلاقات و غیره می‌آورد و بعد روایات مضایقه را ذکر می‌کند و 12 مرجح برای روایات مضایقه می‌آورد. بعد از ایشان شیخ و بعد هم مقدس اردبیلی را داریم. مقدس در مجمع الفائده کتاب الحدود 9 حکم برا مرتد بیان می‌کند و بعد می‌گوید غیر ذلک. امروز این شمایید که باید این روش را ادامه بدهید. او گفت: شهید ثانی در مسالک روایتی را نقل می‌کند که نبوی عامی هم نقل کرده اند. که هند به پیامبر گفت شوهرم بخیل است آیا اجازه می‌دهید از مالش برداریم؟ پیامبر می‌گوید بله اما به اندازه‌ی معروف. شهید ثانی می‌گوید از این یک روایت ده حکم استفاده می‌شود. آیت‌ا... صانعی به سخنان امام خمینی(ره) در مورد غیر مسلمان اشاره و تصریح کرد: امام با همه‌ی پایبندی که به روش قدما داشت فرمودند دادن کتاب به غیر مسلمان نه تنها حرام نیست بلکه گاهی مستحب است. می‌گوید شما که می‌خواهید دعوت به اسلام کنید باید به آنها برنامه را تحویل بدهید تا مطالعه کند. امام در بیع اسلحه می‌گوید اصلا حکم شرعی همیشگی ندارد و دایر مدار نظر حکومت است. همین نظری که در دنیا امروز است. و همه روایات را توجیه می‌کنند. این مرجع تقلید افزود: سفیری به ایران آمده است. با زن مسلمانی خوش و وش کرده‌اند. فتوای بزرگان این بود که آقای زانی را باید کشت چه محسن و چه غیر محسن. و زن مسلمان را اگر محسن است رجم کنید. مدرک هم یک روایت است. می‌خواستم این حکم را بگویم اما جرات نکردم تا اینکه در جامع المدارک دیدم. خبر واحد را به بنای عقلاء حجت می‌دانیم. همین بحثی را که آقای محقق مطرح کردند. خبر واحد را عقلا در چنین مواردی حجت نمی‌دانند. آیت‌ا... صانعی خطاب به همه علما گفت: یک راه را عرض می‌کنم که همه علماء توجه کنند. تمام انسان‌های غیر مسلمان را از بسیاری از حقوق محروم می‌دانیم چون آنها را کافر می‌دانیم. یک آیه که پنج تفسیر دارد را علم می‌کنیم که این نمی‌تواند استاد دانشگاه شود اما می‌توان او را به جنگ بُرد. کافر کیست؟ تمام آیاتی که کفر را آورده عذاب را هم آورده است و عذاب برای کسی است که حجت بر آن تمام است و الا قبح عقاب بلا بیان است. کافر برای فرهنگ اسلام نقشه می‌کشد با اینکه می‌داند به حق است بنابراین انسان‌ها یا مسلم یا غیر مسلم یا کافرند. کافر از حقش محروم شده است نه غیرمسلم. آیت‌ا... صانعی در پایان گفت: علما از مطرح کردن نظرات با فقه سنتی ابایی نداشته باشند. ملامت همیشه بوده است. آقای درچه‌ای، استاد آقای بروجردی است. وقتی فوت می‌کند مسجدش را آب می‌کشند که هوای مسجد را پاک کنند. یکی از این افراد کلاهش را از مسجد نو برداشته و با آن سنگی که سید روی آن درس می‌داده آب کشیده و بعد می‌پرسد آیا با این کار به وظیفه‌ام عمل کرده‌ام یا نه.

حوزه در کمک به تصویب قوانین اجرایی کوتاهی کرده است
یک حقوقدان شورای نگهبان گفت: باید قوانینی وضع کنیم که قابلیت اجرا داشته باشد و بتوانیم در دنیا ارائه کنیم. تاکنون این کار درست انجام نشده است. حوزه کوتاهی داشته در حالی که پایه و پشتوانه قانون گذاری مجلس حوزه و مراجع هستند. «حسین مهرپور» از حقوق دانان شورای نگهبان در سال‌های 59 تا 71 در نشست دیه که صبح امروز در شهر قم برگزار شد با انتقاد از وضعیت قانون گذاری در ایران از حوزه‌های علمیه خواست با ارائه نظرات فقهی مطابق با شرایط روز به فقیهان شورای نگهبان برای تصویب قوانین کمک کنند. وی در قسمتی از سخنان خو به موضوع دیه در قوانین موضوعه اشاره کرد و گفت: با این همه گستردگی اجتهاد و نظراتی که از فقهاء در نظرات مختلف نقل می‌شود چگونه است قوانین ما همچنان به این صورت است؟ یکی از این قوانین بحث دیه است. قانون حدود و دیات و قصاص جدا تصویب شد. وقتی آمدند اعیان شش گانه پرداخت دیه را مطرح کنند گفتیم الان زمانی نیست که گاو و شتر را به عنوان دیه مطرح کنید. گفتیم مبنایی بوده است که پیامبر 100 شتر را مطرح کرده است و شما هم یک مبنایی را در نظر بگیرید. در روایت هم لاهل الغنم الغنم. انگار برای تسهیل کار اینگونه گفته شده است. من نتوانستم حرفم را به کرسی بنشانم. ما با مشکلات زیادی روبرو هستیم که شما باید حل کنید. بعدها که در این زمینه تحقیق کردم به کتاب برخی از کشورهای اسلامی برخورد کردم که در باب مسئولیت مدنی در قانون کویت دیدم همان زمان‌ها آوردند که 10 هزار دینار کویتی دیه کامل است. این استاد دانشگاه شهید بهشتی تهران ادامه داد: ما در قبل از انقلاب بحثی به عنوان دیه نداشتیم اما ضرر و زیان ناشی از جرم داشتیم. در سال 1339 قانونی به نام مسئولت مدنی تصوییب شد که عمدتا از قانون سوئیس گرفته شده بود که در آن راجع به صدمات بدنی مطلبی مطرح شده بود. او گفت: بعد از انقلاب قوانین جزائی تغییر کرد و بحث دیه مطرح شد. 1361 قانون دیات تصویب شد و 1370 مجددا همراه حدود و قصاص مجددا همراه قانون حدود تصویب شد. در آن قانون که تا قبل از 1392 وجود داشت گفتند دیه بر اساس یکی از اعیان ششگانه باشد و تصریح شده بود که در تبصره ماده 297 گفته بود در صورت تراضی یا تعذر می‌تواند منجر به قیمت شود. در دادگاه کیفری 1 رشت در سال 62 در تصادف قطع پا، حکم به پرداخت 100 حله یمانی داده شده بود و در مورد دیگری زنی که به قتل رسیده بود و خودش هم مقصر بوده بود گفته شده بود که 50 حله پرداخت شود. دکتر مهرپور افزود: مورد دیگر این بود که دیه زن مسلمان نصف مرد مسلمان است. مبنای دیگری که در قانون دیات بود مساله دیه مسلمان و غیر مسلمان بود. محاکم بر اساس فتاوای معتبر، حکم می‌کردند و درباره اهل کتاب 800 درهم را مطرح می‌کردند. در غیر اهل کتاب نه قصاصی بود و نه دیه. برای شرکت به سمیناری به ژنو رفته بودم. در ژنو بحث تبعیض بود که متن حکم دادگاه ایران درباره‌ غیرمسلمان در چنین شرایط را پخش کردند و جو بدی شکل گرفت. وی گفت: در سال 1374 مبنای اعیان ششگانه عملا عوض شد. از مقام معظم رهبری استفتاء کردند و ایشان گفتند پرداخت شتر مشکل دارد و پیرو فتوای ایشان وزیر به محاکم بخشنامه صادر کرد که درهم و دینار دیگر موضوعیت ندارد، حله یمانی هم مورد تردید است و عناوین به شتر و گاو گوسفند محدود شد و گفتند در صورت تعذر مبلغ آن پرداخت شود. گفتند کارشناس قیمت گاو و شتر و گوسفند را محاسبه و هرکدام که کمتر بود را طرف انتخاب کند. قرار بود شش ماه یکبار تعیین شود اما بعد سال به سال شد. اکنون مشخصا دیه مبنایی است که با توجه به اوضاع و احوال رئیس قوه‌ی قضائیه مشخص می‌کند که دیه 96 را 210 میلیون تومان تعیین کردند. عضو اسبق فقهای شورای نگهبان گفت: مساله‌ دیگر که در آن تغییر حاصل شد، برقراری دیه یکسان برای اهل کتاب در سال 82 بود. مجلس تبصره‌ای به ماده 297 ملحق کرد که شورای نگهبان رد کرد و در مجمع مصلحت آن را تصویب کرد که دیه اقلیت‌های دینی به اندازه دیه مسلمان تعیین شد. وی ادامه داد: در مورد دیه زن و مرد، همچنان دیه زن و مرد یکی است. بیمه اجباری حوادث آماده و در صورت حادثه اگر کسی کشته شد بیمه گر باید همه بیمه را بپردازد. در آنجا تصریح شده است که باید دیه کامل برای زن و مرد پرداخت شود. سرانجام قانون مجازات اخیر در سال 1392 مطرح شد که تحولاتی داشت. دیه را تصریحا زمان و مسئولیت مدنی دانستند. قرار شد رئیس قوه قضائیه میزان دیه را مشخص کند. دیه اقلیت دینی را مساوی با اهل دینی دانستند. در این قانون علی الاصول دیه زن نصف مرد است اما عملا زن همه دیه را می‌گیرد. چون مابقی دیه را با عنوان دیگر می‌پردازند. دکتر مهرپور به موضوع دیه در قرآن و روایات اشاره کرد و گفت: از دیه در آیه 92 نساء نام برده شده است. آیا از این آیه نمی‌توان استفاده کرد کسانی که تابعیت ایران دارند و علیه کشور اقدام نمی‌کنند دیه برقرار کنیم؟ در مورد میزان دیه در آیه چیزی مطرح نشده و به احادیث برمی‌گردد. قدر مسلمی که از روایات استفاده می‌شود میزان دیه را 100 شتر قرار داده‌اند. این چیزی است که مسلم است.بیشتر از این خیلی مسلم نیست و جای بحث دارد. از مزاق برخی از روایات برمی‌آید شاید دیه بر اساس عرف مشخص شده و از احکام امضائی بوده است. روایتی داریم که می‌گوید دیه در جاهلیت 100 شتر بوده و پیامبر آن را تثبیت کرد یا اینکه روایاتی داریم که دیه برای بادیه نشینان 100 شتر و برای شهر نشینان که پول دارند درهم و دینار. از این روایات نمی‌شود استفاده کرد که نه میزان و نه اعیان متعین نیست؟ نمی‌توانیم به این برسیم که دیه‌ جبران خسارات مربوط به صدمات بدنی است و میزان آن باید بنا بر وضعیت خسارات و وضعیت مجنی علیه مشخص شود؟ اگر این مساله حل شود مساله خسارات مازاد از دیه هم حل می‌شود. عضو اسبق حقوقدانان شورای نگهبان گفت: نمی‌توانم نگرانی خودم را از وضعیت قانون گذاری که در این مدت داشتیم اعلام کنیم. فقه اسلامی غنی است و همه قوانین بر اساس موازین اسلامی است. باید قوانینی وضع کنیم که قابلیت اجرا داشته باشد و بتوانیم در دنیا ارائه کنیم. تاکنون این کار درست انجام نشده است. حوزه کوتاهی داشته است. پایه و پشتوانه قانون گذاری مجلس حوزه و مراجع است. او گفت: در مورد یک قانونی در شورای نگهبان گفتیم اینطور تصویب شود. یکی از فقهاء گفت اگر تصویب کنیم جواب حوزه را چه بدهیم؟! پس شما باید راه را باز کنید و مقتضیات زمان و مکان را لحاظ کنید. وی با اشاره به جلسه‌ای که برای تعیین دادستان کل کشور با امام خمینی داشتند گفت: در جلسه‌ای که 35 سال قبل در خدمت امام بودیم آیت‌ا... موسوی اردبیلی موضوع را مطرح کردند.آنجا بعد از سخنانی که برخی درباره آقای صانعی مطرح کردند امام گفتند من در حضور شما آقای صانعی را به عنوان دادستان منصوب می‌کنم و ایشان را مجتهد می‌دانم. منبع: شفقنا